نوشته ها در دسته بندی: یادگیری تذهیب

اسلیمی چگونه نقشی است؟

اسلیمی، یکی از مهم‌ترین نقوش و آرایه‌های ایرانی-اسلامی و از جلوه‌های درخشان نگار هنر ایران است. هنرمندان ایرانی نقش‌مایه‌های سنتی را با خط‌های پیچیده، منحنی‌ها و قوس‌های دورانی متنوع تزئین می‌کنند و به طور گسترده در معماری ایرانی، سفالگری، کتیبه‌نگاری و کاشی‌کاری سنتی به کار می‌برند. نقوش اسلیمی گاه به‌عنوان طرح اصلی تزئینی و گاه در کنار دیگر نقوش تذهیبی، نگارگری ایرانی، کتاب‌آرایی، فرشبافی و هنرهای سنتی اسلامی به‌کار می‌رود. این طرح‌های اسلیمی و arabesque ایرانی بیانگر پیوند عمیق میان زیبایی‌شناسی ایرانی و معنویت اسلامی در سیر تحول هنر ایران‌زمین هستند.

تعریف اسلیمی

زبان‌شناسان واژه «اسلیمی» را از کلمه «اِسْلیم» گرفته‌اند؛ «اِسْلیم» خود شکل تغییر یافته واژه «اسلام» است، و به همین دلیل برخی آن را «اسلامی» می‌نامند. «لغت‌نامه دهخدا» واژه «اسلیمی» را به عنوان طرح یا شکلی دارای پیچ‌وخم و نقش‌های خاص اسلیمی تعریف می‌کند.

هنرمندان نقوش اسلیمی را با خطوط پیچیده، منحنی‌ها و قوس‌های دورانی گوناگون طراحی و ترسیم می‌کنند و آن‌ها را در تزئین سفال، کاشی، فرش، معماری، کتاب‌آرایی و صنایع فلزی به کار می‌برند.

اسلیمی نماد درخت زندگی

اسلیمی نمودار تجریدی «درخت زندگی» یا صورت عام درخت، به‌ویژه درخت تاک را نشان می‌دهد. این طرح با گردش‌ها و پیچش‌های پی‌درپی و هماهنگ شاخه‌های آراسته به برگ‌ها، نیم‌برگ‌ها و گره‌ها از پایه‌ای به نام «بند اسلیمی» می‌روید و با نظمی خاص و شکلی چشم‌نواز میان اجزای خود، طرحی ویژه از درخت را ارائه می‌کند.

تمام منحنی‌های اسلیمی جهتی به درون و جهتی به بیرون دارند که جزء ذات اسلیمی است که این گرایش به بی‌نهایت بودن خداوند دارد و نشان از جاودانگی پروردگار عالم به‌شمار می‌رود.

اسلیمی طرحی است متشکل از قوس‌های دورانی زیبا که با چنگ‌ها، ماهیچه‌ها، سرچنگ‌ها، گره‌ها و انشعاب‌های مناسب کامل می‌شود و زیبایی و شکوه خاصی را دربر می‌گیرد.

اسلیمی الهام از درخت تاک

آنچه از صورت ظاهر اسلیمی آشکار است این است که گویا نقاش و مذهّب در وضع این نقش به تاک انبوه و گشن نگریسته و از آن الهام گرفته است، زیرا تاک از پیچیدگی‌ها، خمیدگی‌ها، در هم رفتگی‌های برگ‌ها و پیچش‌های تنه و ساقه‌ها و شاخه‌ها همان‌گونه برخوردار است که در نقش اسلیمی نیز آن‌ها را می‌توان دید.

هم می‌توان گفت که مذهّب و نقاش ایرانی در طراحی نقش اسلیمی گیاهی احتمالاً از دیدن گیاه زیبای عَشَقه (عشقه پیچان) الهام گرفته‌اند. این گیاه در ایران فراوان می‌روید و حتی ذهن عارفان را به تبیین مفهوم «عشق» معطوف کرده است. عشقه پیچان حالت پیچاپیچ دارد و با همه پیچ‌وخم‌ها به سوی بالا رشد می‌کند. به همین ترتیب، نقش اسلیمی گیاهی نیز معمولاً به سمت بالا ترسیم می‌شده است.

می‌توان گفت که مذهّب و نگارگر ایرانی در طراحی نقش‌مایه اسلیمی گیاهی الهام گرفته است. این نقش از جلوه‌های درخشان نگار هنر ایران و یکی از اصیل‌ترین نقوش تزیینی و آرایه‌های ایرانی-اسلامی به‌شمار می‌آید. به احتمال زیاد، الهام آن از تماشای گیاه زیبای عَشَقه (عشقه پیچان) گرفته شده است.

این گیاه در طبیعت ایران به‌وفور می‌روید. پیچ‌وتاب‌های آن یادآور خطوط منحنی و قوس‌های دورانی اسلیمی است. این عناصر در تذهیب، نگارگری، کاشیکاری و طرح‌های سنتی ایرانی نمود پیدا می‌کنند.

همچنان‌که عشقه پیچان با تمام پیچ‌وخم‌ها به‌سوی بالا رشد می‌کند، نقوش اسلیمی گیاهی نیز در هنر ایرانی-اسلامی به صورت صعودی ترسیم می‌شده‌اند. این نقش‌ها با حرکت‌های نرم و پیوسته، نمادی از عشق، تعالی و زیبایی معنوی در هنر ایران‌زمین هستند.

تکرار و گردش در تذهیب

تکرار، مبنای کار اسلیمی

هنرمندان نگار هنر ایران نقش اسلیمی را با تکرار خطوط پیچ‌خورده، گردش‌های تو در تو و منحنی‌های پیوسته شکل می‌دهند.

این نقوش اسلیمی و آرایه‌های ایرانی-اسلامی با تکرار مداوم و بی‌پایان خطوط ایجاد می‌شوند. این تکرار، نوعی ریتم بصری و هماهنگی در طراحی سنتی ایرانی پدید می‌آورد. چنین جلوه‌ای در تذهیب، نگارگری و دیگر هنرهای تزئینی ایرانی به خوبی مشاهده می‌شود.

در این نقش‌مایه ایرانی، تکرار و پیچ‌وخم‌های مکرر وجود دارد. این عناصر اگرچه قرینه‌سازی کمّی و هندسی معمول ندارند، اما نظمی درونی و معنوی ایجاد می‌کنند. نتیجه، قرینه‌ای کیفی و نمادین است. این قرینه بازتابی از زیبایی‌شناسی هنر ایرانی-اسلامی و روح بی‌پایان آن در طرح‌های اسلیمی به‌شمار می‌آید.

اسلیمی در هنر باستان

آثار بر جای مانده از دوره اشکانی می‌توان نقش‌های گیاهی را دید. برخی از نقوش این دوره را می‌توان پیشینه طرح‌های گیاهی در ایران به‌ شمار آورد و به نمونه‌های بسیار استادانه از طرح‌های گیاهی بر سنگ‌نگاره‌ها، گچ‌بری‌ها و اشیاء فلزی برمی‌خوریم. در آثار این دوره همچون گذشته، اسلیمی گاه به صورت نقش اصلی و گاهی به جای حاشیه تزیینی به‌کار رفته‌ است.

هنرمندان ایرانی در دوره ساسانی نقش‌های گیاهی را بیشتر در حجاری‌ها و گچ‌بری‌ها به‌کار بردند و با این آثار، چیره‌دستی خود را در معماری نشان دادند.

اسلیمی در هنر اسلامی

هنرمندان مسلمان ایرانی به‌دلیل محدودیت‌های شرعی در استفاده از نقوش انسانی و حیوانی، به‌سوی آفرینش نقوش گیاهی و طرح‌های اسلیمی گرایش یافتند. این تحول، نقطه‌ی عطفی در سیر تکامل نگار هنر ایران و پیدایش آرایه‌های ایرانی-اسلامی و نقش‌مایه‌های تزیینی سنتی به‌شمار می‌آید.

هنرمندان با بهره‌گیری از طبیعت و استفاده از خطوط منحنی، پیچان و دورانی، نقوش اسلیمی را شکل دادند که جلوه‌ای بی‌نظیر به هنر نگارگری ایران بخشیده و بسیاری از ظرافت‌های تذهیب، کاشیکاری و هنر قالی‌بافی ایرانی را رقم زده‌اند.این نقش‌مایه‌ها که نمودی از زیبایی‌شناسی غنی، عمق معنایی و هویت فرهنگی هنر ایران‌زمین هستند، در بستر هنرهای اسلامی جلوه‌ای جاودان یافته‌اند.

هنرمندان با گذر زمان و پیشرفت تمدن اسلامی، طرح‌های گیاهی ساده و ابتدایی الهام‌گرفته از نقش‌مایه‌های ساسانی را به‌تدریج به نقوش اسلیمی پیچیده و ظریف تبدیل کردند و این تحولات، بخشی مهم از نگار هنر ایران را شکل داده است. می‌توان این تحول هنری را در جلوه‌های گوناگون هنر ایرانی و هنرهای اسلامی، مانند تذهیب، نگارگری، کاشیکاری، معماری، فرشبافی و کتاب‌آرایی ایرانی مشاهده کرد؛ آثاری که پیوند عمیق میان زیبایی‌شناسی ایرانی و معنویت اسلامی را نشان می‌دهند.

هنرمندان اسلامی نقش اسلیمی را به‌عنوان طرحی تزیینی باستانی خلق کردند و در طراحی آن از پیچش‌ها و انحناهای گیاهی و گاهی حیوانی الهام گرفتند. آن‌ها این نقش را در هنرهای گوناگون مانند کتاب‌آرایی، تذهیب، کاشی‌کاری، قالی‌بافی و معماری به‌کار بردند. این نقش پس از اسلام و به ویژه در دوره اسلامی، با تغییراتی در حاکمیت‌ها و تاکید بر تزیینات کتب مقدس و متون ادبی، گسترش و تکامل بیشتری پیدا کرد و به یکی از عناصر اصلی هنرهای اسلامی تبدیل شد.

اسلیمی در این دوران، به عنوان یک نقش تزیینی با اهمیت در کتاب‌آرایی و سایر هنرها مطرح شد. هنرمندان اسلامی از اسلیمی در حوزه‌های مختلفی مانند تذهیب (تزیین کتب و اوراق)، خوشنویسی، کاشی‌کاری، قالی‌بافی و معماری استفاده کردند.  در دوره‌های مختلف اسلامی، به ویژه در دوره صفویه، اسلیمی به اوج تکامل و ظرافت خود رسید و در آثار هنری متنوعی به کار رفت.

کاربردهای اسلیمی در هنرهای مختلف

1.اسلیمی در سفالگری

هنرمندان ایرانی نیز در دوره اسلامی طرح‌های اسلیمی را زینت‌بخش دست آفریده‌های هنری خود ساختند، و به نوآوری‌هایی نیز پرداخته‌اند. رونق و گسترش سفالگری و کاربرد روزافزون سفالینه، اسلیمی را از نخستین سده‌های هجری به نگاره سفالینه تبدیل کرد.

نقوش اسلیمی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین و زیباترین نقش‌مایه‌های تزیینی در نگار هنر ایران، جایگاهی ویژه در هنر سفالگری ایرانی دارند. این آرایه‌های ایرانی-اسلامی که از دیرباز در تزئین ظروف، کاشی‌ها و اشیای سفالی به‌کار رفته‌اند، جلوه‌ای از زیبایی‌شناسی هنر ایرانی و روح معنوی هنر اسلامی را به نمایش می‌گذارند.

هنرمندان ایرانی با استفاده از طرح‌های اسلیمی و خطوط منحنی، چرخان و پیچیده، ترکیبی از ظرافت و نظم را پدید می‌آورند و این هنر را بر پایه‌ی سنت غنی تذهیب، نگارگری و آرایه‌های تزئینی ایران‌زمین بنا می‌کنند. این نقوش نه‌تنها جنبه‌ی زیباشناختی دارند، بلکه بازتابی از هویت فرهنگی و نمادهای عرفانی هنر ایرانی نیز به‌شمار می‌آیند.

نقوش اسلیمی در سفالگری شامل خطوط منحنی و پیچیده‌ای است که از ترکیب عناصر گیاهی و هندسی به وجود می‌آیند. این نقوش اغلب شامل طرح‌هایی مانند پیچک‌ها، برگ‌ها، گل‌ها و ساقه‌های گیاهی هستند که به صورت منظم و متقارن در کنار هم قرار می‌گیرند. نقوش اسلیمی در سفالگری برای تزئین انواع ظروف مانند بشقاب، کاسه، کوزه، و همچنین کاشی‌های دیواری و لعابدار به کار می‌روند.

در دوران اسلامی، به ویژه در دوران سلجوقی و صفوی، این نقوش به اوج شکوفایی خود رسیدند و به طور گسترده در تزئین سفال‌ها به کار رفتند.

2.اسلیمی در کتاب آرایی(تذهیب)

از سده پنجم هجری قمری، نقوش اسلیمی در حوزه‌ی نگار هنر ایران و به‌ویژه در هنر کتاب‌آرایی و تذهیب ایرانی جایگاهی برجسته یافتند. در این دوران، طرح‌های اسلیمی ظریف و پیچیده به‌عنوان آرایه‌های ایرانی-اسلامی در تزئین شمسه‌ها، ترنج‌ها و حاشیه‌های آثار خطی به‌کار گرفته شدند و زیبایی خاصی به نگارگری و هنرهای تزیینی ایرانی بخشیدند.

این نقش‌مایه‌های اسلیمی با ظرافتی کم‌نظیر، جلوه‌ای از زیبایی‌شناسی هنر ایرانی و روح معنوی هنر اسلامی را در آثار مکتوب و مذهبی به نمایش گذاشتند و نقشی ماندگار در تاریخ هنر ایرانی-اسلامی بر جای نهادند.

نقوش اسلیمی یکی از عناصر تزیینی مهم در کتاب‌آرایی هستند که از دوران اسلامی به بعد به طور گسترده در این هنر به کار رفته‌اند. این نقوش که شامل پیچش‌ها و منحنی‌های گیاهی و هندسی هستند، زیبایی و جذابیت خاصی به صفحات کتاب‌ها می‌بخشند. به‌ طوری‌ که در حاشیه قطعه‌های خط و تصویر؛ زمینه سرلوحه‌ها؛ زمینه سرسوره‌های نسخ قرآن و زمینه شمسه‌ها، لَچَکی‌ها و کتیبه‌های حواشی جلدهای ضربی و مُعَرَّقِ کتاب‌ها از آن استفاده شده است.

نقوش اسلیمی در کتاب‌آرایی به اشکال مختلفی از جمله اسلیمی ساده، اسلیمی ماری، اسلیمی خاتم‌کاری و … به کار رفته‌اند. این نقوش معمولاً در حاشیه صفحات، سرلوحه‌ها، ترنج‌ها، و سایر فضاهای خالی کتاب به کار می‌روند تا زیبایی و جذابیت بیشتری به کتاب ببخشند. اسلیمی اغلب با سایر نقوش مانند خطوط کوفی و ثلث، گل‌ها و برگ‌ها، و نقوش هندسی ترکیب می‌شود تا یک اثر هنری کامل و هماهنگ ایجاد شود.

استفاده از نقوش اسلیمی در کتاب‌آرایی علاوه بر زیبایی بصری، می‌تواند تأثیر عمیقی بر مخاطب بگذارد و او را به تفکر و تأمل در معانی و مفاهیم عمیق‌تر سوق دهد. این نقوش به دلیل ماهیت پیوسته و دایره‌ای خود، نمادی از تداوم و استمرار هستند و می‌توانند به عنوان یک عنصر تزیینی همیشگی در کتاب‌ها به کار روند.

نقوش اسلیمی در تزیین قرآن‌ها به وفور به کار رفته‌اند و به عنوان یکی از عناصر اصلی تزیینی در این کتاب مقدس شناخته می‌شوند. این نقوش در شاهنامه‌ها و  کتاب‌های ادبی، علمی، و مذهبی برای تزیین صفحات و تصاویر استفاده شده است و به زیبایی و جذابیت این کتاب‌ها افزوده است، که نشان از اهمیت این نقوش در فرهنگ و هنر اسلامی دارند.

3.اسلیمی در قالی‌بافی

نقوش اسلیمی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین و ماندگارترین نقش‌مایه‌های تزیینی در نگار هنر ایران، جایگاهی ویژه در هنر قالی‌بافی ایرانی دارند. این آرایه‌های ایرانی-اسلامی که ریشه در هنر باستانی ایران‌زمین دارند، با الهام از پیچ‌وتاب ساقه‌ها، برگ‌ها و فرم‌های گیاهی و به‌کارگیری خطوط منحنی، چرخان و دورانی، طرح‌هایی پیچیده، ظریف و هماهنگ در فرش‌های ایرانی پدید می‌آورند.

چنین طرح‌های اسلیمی سنتی، بازتابی از زیبایی‌شناسی هنر ایرانی و جلوه‌ای از پیوند میان طبیعت، معنا و روح عرفانی هنر ایرانی-اسلامی هستند که در نگارگری، تذهیب و دیگر هنرهای تزئینی ایران نیز تداوم یافته‌اند.

دوران باستان، نقوش فرش بیشتر جنبه‌های مذهبی و فرهنگی داشتند و شامل نقوش گل، پرندگان، حیوانات و اشکال هندسی بودند. فرش پازیریک که قدمت آن به قرن پنجم پیش از میلاد می‌رسد، که توسط صنعتگران ایرانی در دوران هخامنشیان بافته شده است.

نقوش اسلیمی با استفاده از خطوط منحنی و گردشی، طرح های پیچیده و ظریفی را ایجاد می کنند که زیبایی خاصی به فرش می بخشند. اسلیمی ها اغلب با نقوش دیگر مانند ختایی، گل های شاه عباسی و … ترکیب می شوند تا طرح های پیچیده تر و زیباتری ایجاد کنند. اسلیمی‌ها می‌توانند در متن فرش، حاشیه، لچک و ترنج به کار روند و طرح های متنوعی را ایجاد کنند.

قالی‌ها و قالیچه‌های بازمانده از سده نهم هجری قمری با طرح‌های اسلیمی بر متن و حاشیه، نشان از گسترش کاربرد این طرح در هنر قالی‌بافی دارد. دوران صفویه، به عنوان اوج هنر فرش‌بافی ایران شناخته می‌شود. در این دوره، کارگاه‌های سلطنتی تأسیس شدند و طرح‌های پیچیده‌ای مانند لچک‌ترنج، گل‌های شاه‌عباسی و شکارگاه در فرش‌ها به کار گرفته شد.

4.اسلیمی در کاشیکاری

کاشی‌کاری ایرانی یکی از جلوه‌های درخشان نگار هنر ایران و از اصیل‌ترین هنرهای سنتی ایرانی-اسلامی است که پیشینه‌ای کهن در معماری و تزئینات بناهای ایرانی دارد. این هنر از دوران باستان، در دوره‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی رواج داشته و در عصر اسلامی با تلفیق نقوش اسلیمی و آرایه‌های تزیینی ایرانی به اوج شکوفایی خود رسیده است.

در کاشی‌کاری سنتی ایران، طرح‌های اسلیمی، ختایی و هندسی جایگاهی برجسته در میان آرایه‌های ایرانی-اسلامی و جلوه‌های گوناگون نگار هنر ایران دارند. این نقوش اسلیمی و نقش‌مایه‌های تزیینی ایرانی، بیانگر پیوند ژرف میان زیبایی‌شناسی هنر ایرانی و معنویت هنر اسلامی هستند.

در میان انواع کاشی‌های ایرانی، از جمله کاشی معرق، هفت‌رنگ، معقلی و مقرنس، کاربرد نقوش و رنگ‌آمیزی اسلیمی و تذهیبی جلوه‌ای چشم‌نواز، هماهنگ و نمادین به فضاهای معماری ایرانی-اسلامی می‌بخشد. این هماهنگی میان فرم، رنگ و معنا در هنر کاشی‌کاری ایرانی، تجلی کامل روح هنر اسلیمی و نگار هنر ایران است.

نمونه‌های اولیه کاشی‌کاری در ایران به دوران پیش از اسلام و به خصوص در دوره هخامنشیان (تخت جمشید و شوش) و ساسانیان بازمی‌گردد. با ورود اسلام به ایران، هنر کاشی‌کاری به اوج شکوفایی خود رسید و در تزئین مساجد، مدارس، کاخ‌ها و دیگر بناهای مذهبی و غیرمذهبی به کار رفت.

اسلیمی در کاشیکاری به طرح‌ها و نقوش گیاهی و هندسی پیچیده‌ای گفته می‌شود که در هنر اسلامی و به ویژه در کاشیکاری ایرانی کاربرد فراوانی دارند. این طرح‌ها با الهام از پیچیدگی و تکرار موجود در طبیعت، جلوه‌ای زیبا و چشم‌نواز به بناها می‌بخشند. این نقوش اغلب به صورت تکرارشونده و متقارن در کنار هم قرار می‌گیرند و یادآور پیچیدگی و زیبایی طبیعت هستند.

اسلیمی‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین عناصر تزئینی در کاشی‌کاری مساجد، بناهای تاریخی و حتی فضاهای مدرن به کار می‌روند.  طرح‌های اسلیمی بسیار متنوع هستند و می‌توانند شامل انواع گل‌ها، برگ‌ها، شاخه‌ها و پیچیدگی‌های هندسی باشند.

استفاده از نقوش اسلیمی در کاشیکاری باعث ایجاد فضایی روحانی، زیبا و پر نقش و نگار می‌شود و به بنا جلوه‌ای خاص و منحصر به فرد می‌بخشد. مساجد تاریخی با کاشی‌های اسلیمی، کافه‌ها و رستوران‌های سنتی با طرح‌های اسلیمی، و حتی فضاهای مسکونی با استفاده از کاشی‌های اسلیمی، نمونه‌هایی از کاربرد این هنر زیبا هستند.

در دوران سلجوقیان، شاهد خلق آثار بی‌نظیری از کاشی‌کاری هستیم، در دوره صفویه، کاشی‌کاری هفت‌رنگ در اصفهان به تکامل رسید و در دوره قاجار، شاهد استفاده از کاشی‌های لعاب‌دار با نقوش متنوع در بناها هستیم.

تاثیر اسلیمی بر نقاشان اروپایی

گستره کاربرد نقش اسلیمی در تاریخ تمدن اسلامی و نیز زیبایی و دلنشینی این نقش سبب شده است که وجهه جهانی پیدا کند. به عبارتی اسلیمی در هنر اسلامی به حدی گسترش یافت که در تزئینات بناها و کتب خطی در اروپا نیز نفوذ کرد.

وقتی که اروپاییان با نقش اسلیمی آشنا شدند چنان شیفته آن گردیدند که پرداختن نقاشان اروپایی به آن، سبکی در میان آنان ایجاد کرد و چون آنها هنر اسلامی را به نام هنر عربی می‌شناختند، آن سبک را که بر اثر پیروی از اسلیمی به‌وجود آمده بود آرابسک یعنی عَرَبانه نامیدند.

نقوش اسلیمی، با پیچیدگی و ظرافت خود، تأثیر قابل توجهی بر نقاشان اروپایی در طول تاریخ داشته‌اند. این تأثیر را می‌توان در زمینه‌های مختلفی از جمله استفاده از نقوش انتزاعی، ترکیب‌بندی‌های پیچیده و استفاده از رنگ‌های خاص مشاهده کرد.

نقوش اسلیمی به عنوان نقوش انتزاعی و تزئینی، الهام‌بخش هنرمندان اروپایی برای خلق آثار انتزاعی خود شدند. هنرمندان با الهام از این نقوش، به جای تقلید صرف، از روح و جوهره آنها برای خلق آثار جدید استفاده کردند.

نقوش اسلیمی اغلب به صورت ترکیب‌بندی‌های پیچیده و متقارن طراحی می‌شوند. این ویژگی در آثار نقاشان اروپایی نیز دیده می‌شود که از این الگوها برای ایجاد تعادل و هارمونی در آثار خود استفاده کردند. این نقوش الهام‌بخش هنرمندان اروپایی در تزئین بناها و آثار هنری خود شدند.

تأثیر پذیری اروپائیان از نقوش اسلیمی از دوره رنسانس، با گسترش تبادلات فرهنگی و هنری بین اروپا و شرق، آغاز شد و این نقوش را در برخی از آثار هنری بجا مانده از دوران گوتیک نیز مشاهده می‌کنیم.

ضمناً نقوش اسلیمی همچنان الهام‌بخش هنرمندان معاصر اروپایی هست و در آثار هنری مختلفی از جمله نقاشی، طراحی و مجسمه‌سازی استفاده می‌شود. بنابراین، نقوش اسلیمی با تأثیرات خود بر نقاشان اروپایی، زمینه‌ساز نوآوری‌ها و تحولات مهمی در هنر اروپا شده‌اند. این تأثیرات را می‌توان در استفاده از نقوش انتزاعی، ترکیب‌بندی‌های پیچیده و رنگ‌های خاص مشاهده کرد.

انواع اسلیمی

طرح‌های اسلیمی انواع گوناگون دارد: «اسلیمی ساده»، «اسلیمی توپُر»، «اسلیمی توخالی»، «دهن اژدری»، «خرطوم فیلی»، «ماری»، «اسلیمی پیچک» و انواع دیگر.

1.اسلیمی ساده

نقوش اسلیمی ساده به نوعی از طرح‌های اسلیمی گفته می‌شود که بدون تزئینات اضافی و در ساده‌ترین شکل خود ارائه می‌شوند. این نقوش معمولاً شامل خطوط منحنی و پیچیده‌ای هستند که از ترکیب آن‌ها با یکدیگر، طرح‌های گیاهی و انتزاعی ایجاد می‌شود. اسلیمی ساده به عنوان پایه و اساس سایر طرح‌های اسلیمی پیچیده‌تر نیز به شمار می‌رود.

2.اسلیمی توپُر

طرح اسلیمی توپر نوعی طرح اسلیمی است که در آن خطوط پیچک‌های گیاهی و منحنی‌ها به صورت توپر و ضخیم ترسیم می‌شوند. اسلیمی توپر، با تأکید بر پر بودن و ضخامت خطوط، این زیبایی را به شکل متفاوتی به نمایش می‌گذارد.

3.اسلیمی توخالی

طرح اسلیمی توخالی نوعی از نقوش اسلیمی است که با سادگی و پرهیز از جزئیات زیاد، در تزیینات به کار می‌رود. این طرح به دلیل سرعت بیشتر در اجرا نسبت به انواع دیگر اسلیمی، مورد استقبال هنرمندان قرار گرفته است. در این طرح، خطوط و منحنی‌های اصلی اسلیمی حفظ می‌شوند، اما از تزیینات اضافی و جزئیات پیچیده کاسته می‌شود.

4.اسلیمی دهن اژدری

طرح اسلیمی دهن اژدری، نوعی از طرح اسلیمی است که در آن، انتهای یکی از شاخه‌های اسلیمی، به شکل سر و دهان اژدها طراحی می‌شود و اغلب دو شاخه اسلیمی کوچکتر به صورت قرینه از دهان اژدها بیرون می‌آیند. این طرح در هنرهای اسلامی به ویژه در تذهیب و قالی‌بافی کاربرد فراوانی دارد.

5. اسلیمی خرطوم فیلی

طرح اسلیمی خرطومی، نوعی از طرح‌های اسلیمی است که در آن انتهای نقش اسلیمی به شکل خرطوم فیل طراحی می‌شود. این طرح، با پیچ و تاب‌های خاصی که به شکل خرطوم فیل در آمده‌اند، این نوع طرح، علاوه بر پیچش‌های خاص خود، می‌تواند عناصر دیگری مانند سرچنگ، گره، و انشعابات مختلف نیز داشته باشد. این عناصر، به طرح زیبایی و پیچیدگی بیشتری می‌بخشند.

6.اسلیمی ماری

طرح اسلیمی ماری با الهام از حرکات و پیچ و تاب‌های مار طراحی می‌شود. این طرح‌ها با فرم‌های گردان و حلزونی، شباهت زیادی به بدن مار در حال خزیدن دارند. این طرح‌ها معمولاً آزادانه‌تر از سایر انواع اسلیمی اجرا می‌شوند و بند و سربند در آن‌ها کمتر به کار می‌رود. این نوع اسلیمی در تزئینات هنری به ویژه در تذهیب و هنرهای سنتی کاربرد زیادی دارد.

7. اسلیمی پیچک

طرح اسلیمی پیچک، که به‌صورت گسترده در هنر ایرانی-اسلامی استفاده می‌شود، هنرمندان با الهام از خطوط منحنی و پیچیده ساقه‌ها و برگ‌های گیاهان آن را طراحی کرده‌اند. این طرح با تکرار و در هم تنیدگی الگوهای گیاهی، زیبایی و ظرافت خاصی را به وجود می‌آورد و در تزئینات مختلفی از جمله معماری، فرش، کتاب‌آرایی و دیگر هنرهای تجسمی کاربرد دارد.

این نوع طرح با بهره‌گیری از خطوط منحنی و در هم تنیده، ساختاری پویا و سیال را طراحی می‌کند. اسلیمی پیچک نقوش گیاهی مانند برگ‌ها، ساقه‌ها و گل‌ها را الهام گرفته و آن‌ها را به شکلی انتزاعی و تزیینی استفاده می‌کند. اسلیمی پیچک معمولاً دارای تقارن و تعادل است که به آن زیبایی و هماهنگی می‌بخشد.

یکی از ویژگی‌های بارز اسلیمی پیچک، عدم وجود ابتدا و انتهای مشخص در طرح است که این امر به آن حس بی نهایت و جاودانگی می‌بخشد.

منابع :

محمدحسن سمسار. «اسلیمی». وبگاه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۰۷.

دانشنامه اسلامی